SŁOWA - NIEWYCZERPANE ŹRÓDŁO MAGII, CZYLI „HARRY POTTER” PO NIEMIECKU
Harry Potter - książka, której mogło nie być
Pierwszy tom Harrego Potter budził wiele kontrowersji. 336-stronicowa książka dla dzieci? O wiele za długa. Dodatkowa napisana przez jakąś nieznaną autorkę. Dlatego 20 lat temu wiele wydawnictw odrzuciło publikację pierwszej części opowieści o studencie magii. Historia napisana przez J.K. Rowling już od początku była podzielona na 7 tomów. Jednak Klaus Humann, świeżo upieczony wydawca Carlsen, podjął się tego wyzwania, za wówczas szaloną 5-cyfrową kwotę.
Wydawnictwo Carlsen liczyło wtedy zaledwie 35 współpracowników. Dziś firma zatrudnia 170 osób i zalicza się do największych wydawców książek dla dzieci i komiksów. Do tego rozwoju przyczyniła się odważna decyzja Humanna.
Kto stoi za niemiecką wersją Harry’ego Pottera?
Klaus Fritz – to jemu zawdzięczamy możliwość czytania serii książek Harry’ego Pottera w języku niemieckim. Jest on autorem tłumaczeń na język niemiecki wszystkich siedmiu części Harry’ego Pottera. W roku 2001 Fritz zdobył nagrodę „Deutschen Phantastik Preis” za swoją wersję tłumaczenia części „Harry Potter i Czara Ognia”.
„Harry Potter” – powieść znana z gry słów, zabawy dźwiękami, przepełniona neologizmami oraz nazwami i imionami o ukrytych znaczeniach zmuszała tłumaczy do wcielenia się w rolę twórców. Osoby tłumaczące przygody Harry’ego Pottera na swój ojczysty język mieli za zadanie zachować subtelność gry słów, wrażliwość i poczucie humoru autorki książek, a przy tym dostosować tłumaczenie do kultury odbiorców.
Tłumacz literatury pięknej to szczególny zawód
Tłumaczenie literatury pięknej ogólnie jest bardzo duzym wyzwaniem dla tłumacza i wymaga odpowiendiej warażliwosci. Seria o Harrym Potterze stanowi jednak szczególne wyzwanie dla tłumacza, i to pod wieloma względami.
Fragmenty nieprzetłumaczalne a brytyjski humor
Poczucie humoru Brytyjczyków określane jest przez wielu jako specyficzne, a żarty odbierane jako nieśmieszne. Według Klausa Fritza: „Wiele scen jest niesłychanie śmiesznych i przywodzą na myśl brytyjską grupę komików Monty Python”, a „Cała seria książek Harry’ego Pottera jest satyrycznym obrazem Wielkiej Brytanii”. Niektóre fragmenty Klaus Fritz zastępował wymyślonymi przez siebie samego żartami, dzięki czemu był w stanie zachować poczucie humoru J.K. Rowling, ale jednocześnie dostosowując je do swojej rodzimej kultury.
Jedną z ulubionych scen Fritza o charakterze komicznym jest ta, w której Dumbledore i Harry stoją przed „Zwierciadłem Ain Eingarp”. Harry pyta Profesora, co widzi, a on odpowiada, że siebie ze skarpetkami w dłoni. Na Święta Bożego Narodzenia wszyscy przysyłają mu książki, natomiast nikt skarpetek. I jak to bywa z humorem brytyjskim – albo go rozumiemy, albo nie.
Kultura brytyjska
Kulturowe środowisko powieści rozgrywa się w Anglii i w jej okolicach. Historie pokrywają się ze znanym motywem brytyjskich książek dla dzieci, opowiadają o przygodach w szkole z internatem, zatem niuanse kulturowe są obce czytelnikom tłumaczeń. To wymaga od tłumacza literatury pięlnej ostrożnego oraz kreatywnego podejścia.
Specyficzny język narracji
Język narracji zdradza wiele o różnych postaciach, np. sposób mówienia Hagrida odzwierciedla tę zasadę. Wiele wyrażeń i form językowych jest regionalnie uwarunkowanych.
I tu ciekawostka bo wersja wydana na rynek amerykanski różni się od wersji oryginalnej wydanej na rynku brytyjskim.
Kierownictwo wydawnictwa Scholastic zdecydowało, że należy zapewnić adaptacje książek do amerykańskiego angielskiego. Taka praktyka jest dość powszechna, jeżeli chodzi o książki zza oceanu, jednak spotkała się ona z dozą oburzenia wśród czytelników Harrego Pottera. W amerykańskim wydaniu pierwszej książki możemy zauważyć znaczną zmianę wprowadzoną w tytule: Harry Potter and the Philosopher‘s Stone (niemiecki: Harry Potter und der Stein des Philosophen, polski: Harry Potter i Kamień Filozoficzny ) został zmieniony na Harry Potter and the Sorcerer’s Stone (dosłowne tłumaczenie: Harry Potter i Kamień Czarownika). Chociaż przy tłumaczeniu często dochodzi do zmian brzmienia tytułu, w tym przypadku jest to rzadkość, zważywszy na fakt, że wprowadzono zmianę w obrębie faktycznie tego samego języka.
Rymy, anagramy i akronimy
Ciekawym zabiegiem językowym było przetłumaczenie „The Mirror of Erised” (polskie „Zwierciadło Ain Eingarp”). „Erised” tworzy się, czytając angielskie słowo „pragnienie” od tyłu. W języku niemieckim słowo „pragnienie” zapisuje się jako „Begehren”, zatem zwierciadło nazwano „Der Spiegel Nerhegeb”.
Lord Voldemort to anagram stworzony przez przestawienie liter w jego pełnym nazwisku. Niektórzy tłumacze pozostawili go w wersji oryginalnej, dodając przypis z wyjaśnieniem dla czytelników, podczas gdy inni zmienili go tak, aby pasował do tłumaczenia. Anagramy nie ułatwiają przetłumaczenia tekstu na inny język. Imię „Tom Marvolo Riddle” po raz pierwszy wspomniane w „Harrym Potterze i Komnacie Tajemnic” zostało przekształcone w „Jestem Lord Voldemort” (ang. “I am Lord Voldemort”), a po niemiecku to „Ich bin Lord Voldemort”. Wymagało to od tłumaczy zmiany imienia Riddle’a, aby anagram działał. Zmiany drugiego imienia „Marvolo” zostały dokonane w kilku językach, m.in. „Vorlost” po niemiecku.
Wymyślone słowa i nazwy własne
Rowling stworzyła wiele słów i zdań w swoich powieściach, np. wymyśliła nazwy zaklęć, magiczne słowa, imiona postaci i nazwy miejsc. Wiele zaklęć została zaczerpnięta z łaciny, lub łacina stanowiła inspirację do ich powstania i mają one wydźwięk dla osób anglojęzycznych . Przykład może stanowić Priori Incantatem: anglojęzyczni czytelnicy kojarzą te zaklęcie ze słowami prior (wcześniejszy,) i incant (wypowiadać). Kilku tłumaczy wymyśliło nowe słowa w miejsce tego zaklęcia, natomiast inni uciekli się do transliteracji.
Niemiecką wersją „Myślodsiewni” jest nowo powstałe słowo „Denkarium”. Pochodzi od słowa „Denken”, oznaczającego „myślenie” i przyrostka -arium, zaczerpniętego ze słowa „Aquarium”.
Słowo „Omnioculars” (łac. omnia – wszystko + łac, ocular – okular, oczny) jest przykładem gry słów bazującej na słowie „binoculars” (łac. bi – dwu, obu + łac. ocular – okular) – „lornetka”. W tłumaczeniu na język niemiecki pojawia się nowe słowo „Omnigläser”, które nawiązuje do lornetki, ale umożliwia użytkownikowi widzenie wszystkiego dzięki przybliżaniu obrazu i jego powtórnym odtwarzaniu z opcją zwolnionego tempa. Harry użył „Omnikularów” podczas Mistrzostwa Świata w Quidditchu w meczu pomiędzy Irlandią i Bułgarią.
Nazwy jak Knockturn Alley (niem. Nokturngasse) i the Pensieve (niem. Denkarium) są wyjątkowo trudne do przetłumaczenia. Drugi wyraz jest sztucznym wyrazem składającym się z dwóch słów: pensieve, co znaczy w refleksyjnej zadumie, zamyślony oraz sieve, oznaczający rodzaj misy z perforacją, otworami, przez które przechodziły drobne części jakiejś substancji (np. mąki), aby oddzielić je od większych (niem. Sieb- przesiewacz, sito).
Nokturngasse, ciemny fragment ulicy Pokątnej, jest po części homofonem- „nokturn” (niem.- noc), co wskazuje na ciemność, zło. Tłumacze musza kierować się kreatywnością i uważnością przy tworzeniu nowych słów, niektóre są wiec bardziej trafne od innych.
Imię „Tom Marvolo Riddle”, pierwszy raz wspomniane w części Harry Potter i Komnata Tajemnic zostało zmienione na „Jestem Lord Voldemort” (ang. I am Lord Voldermort).To sprawiło, że tłumacze uznali zmianę imienia Toma Marvolo Riddla za konieczność, w taki sposób, aby tworzyło anagram. Często wystarczała zmiana środkowej części imienia. Po niemiecku brzmi ono Vorlost, co tworzy anagram „ist Lord Voldermort”.
Harry Potter w 3 językach-angielski, niemiecki, polski
Postaci:
- Scabbers – Krätze (die Krätze- świerzb)- Parszywek
- Buckbeak – Seidenschnabel (der Schnabel- dziób)-Hardodziób
- Crookschanks – Krummbein (das Krummbein- ktoś koślawy)- Krzywonóg
- Goblin – Kobold (der Kobold-skrzat)- goblin
Zaklęcia i klątwy:
- Disillusion Charm -Desillusionierungszauber/ Ich-seh-nicht-recht-Zauber-Zaklęcie Kameleona
- Intruder Charm- Hausfriedenszauber- zaklęcie przeciwwłamaniowe
- Thickling Charm- Kitzelzauber (kitzeln- łaskotać)- zaklęcie zniewalające łaskotki à Rictusempra
- Conjunktivitus Curse- Bindehautentzündungs-Fluch (Bindehautentzündung- zapalenie spojówek – Conjunktivitus, zaklęcie oślepiajace ofiarę
Harry Potter - jak omiona bohaterów uległy zmianom względem oryginału
Marjorie “Marge” Dursley ——– Magda Dursley
Hermione Granger ——– Hermine Granger
Marvolo Gaunt ——– Vorlost Gaunt
Gilbert Wimple ——– Wilbert Gimpel
Gerda Curd (ang. „twaróg”) ——– Gerda Gouda
Barnabas the Barmy ——– Barnabas der Bekloppte (dosł. „wariat”)
The Dark Lord ——— Der Dunkle Lord (dosł. „ciemny”)
Dedalus Diggel ——— Dädalus Diggel („Dedal”)
Colonel Fubster ——— Oberst Stumper
Emeric the Evil ——— Emmerich der Böse (dosł. „diabeł”)
Gregory the Smarmy ——— Gregor der Kriecher (dosł. „lizus”)
Half-Blood Prince ——— Halbblutprinz
Rita Skeeter ——— Rita Kimmkorn
Tilden Toots ——— Krautwig Kross
Snuffles ——— Schnuffel
Erica Stainwright ——— Erica Fleckenstein
Nazwy własne i inne – w co się przekształciły?
- P.E.W. – Society for the Promotion of Elfish Welfare
- B.ELFE.R.– Bund für Elfenrechte
- P.U.G. – Society for the Protection of Ugly Goblins
- B.L.Ö.K.– Gesellschaft zum Schutz der lümmelhaften öden Kobolde
- SSS – Society for the Support of Squibs
- GUS – Gesellschaft zur Unterstützung von Squibs
- O.M-Classification
- ZM-Klassifizierung
- Basic Hexes for the Busy and Vexed
- Zaubern für Dummies
Nazwy egzaminów
- W.L. – Ordinary Wizarding Level
- ZAG– Zauberergrad
- E.W.T. – Nastily Exhausting Wizarding Test
- UTZ- Unheimlich toller Zauberer
Pomyłki się zdarzają
W początkowej wersji tłumaczenia czwartej części – „Harry Potter und der Feuerkelch” („Harry Potter i Czara Ognia”), nagranej później w formie audiobooka przez Rufusa Becka nazwa “Bluebottle” dosł. „niebieska butelka” oznacza w języku angielskim „muchę mięsną”; tutaj: rodzaj miotły dla kilku osób, została nieopatrznie zastąpiona niemieckim słowem „Bulle” – „byk”. W kolejnych wydaniach przeoczenie podczas tłumaczenia zostało poprawione.
Harry Potter po niemiecku - opinie w sprawie tłumaczenia
Jednak niemieckie tłumaczenie Harrego Pottera spotkało się z krytyką. Dr Ulrike Draesner skomentowała tłumaczenie Klausa Fritza słowami: „Fritz jest tłumaczem książek popularnonaukowych i nie ma ku temu żadnych wątpliwości. Brakuje mu wrażliwości językowej i pomysłowości. Dlatego utracona została ironia i literacki sarkazm.” Draesner twierdzi, że tłumaczenie jest „płytsze od oryginału” : prawidłowo przeliczane są mile na kilometry, ale przepadły żarty słowne i aluzje.
Dla Draesner trudny do zaakceptowania jest fakt, że nazwy własne zostały w niewielkim stopniu dostosowane do niemieckich realiów. Dodatkowo wzbudza jej niezadowolenie to, że w niemieckiej wersji imię Hermione zostało zmienione na Hermine, co według Draesner brzmi staroświecko. „Nie jest dla mnie jasne, czemu to zostało przetłumaczone. Wówczas zamiast Harrego Pottera powinien powstać Herald Töpfer (ang. potter- garncarz; niem. Töpfer- garncarz) , a zamiast Rona Weasleya powinniśmy czytać o Ronaldzie Weaselchen.
Wskazówka od Urlike Draesner brzmi: Istnieje sprawdzona reguła, która mówi, że imion się nie tłumaczy.” Jest to reguła, której świadomie nie przestrzegają tłumacze Harrego Pottera. Wiele imion zostało przystosowanych do większości, spośród 47 języków docelowych.
Tłumaczenie jest „wykonane niedbale”. Tysiące trybów łączących zostało użytych niepoprawnie: nie rozróżniono mowy zależnej od okresu warunkowego nierzeczywistego. Ogólnie rzecz biorąc tłumaczenia Fritza jest zbyt odważne.
Przekład książek „Harry’ego Pottera” to żmudny i karkołomny proces, który wymaga pełnego zaangażowania i oddania tłumacza. Droga jest długa, ale daje słodki owoc. Jest nim siedem części „Harry’ego Pottera”, które będą przekazywane z pokolenia na pokolenie, a pamięć o przygodach młodego czarodzieja na pewno nie pójdzie w zapomnienie.
Napisała: Patrycja Semeniuk & Ewa Rabantek
Źródło:
- https://www.welt.de/print-welt/article682580/Harry-Potter-hat-mir-gleich-gefallen.html
- https://buecheratlas.com/2018/07/28/harry-potters-deutscher-uebersetzer/
- https://harry-potter.fandom.com/de/wiki/Originalnamen_und_-bezeichnungen
- https://harrypotter.fandom.com/wiki/Harry_Potter_in_translation
- https://pl.qwe.wiki/wiki/Harry_Potter_in_translation
- https://www.neckar-chronik.de/Nachrichten/Vom-Zauber-der-Worte-380945.html
- https://uepo.de/2008/10/31/harry-potter-draesner-kritisiert-ubersetzung-von-fritz/
- https://harry-potter.fandom.com/de/wiki/Zauberdefinitionen
- https://harrypotter.fandom.com/de/wiki/Harry_Potter
- https://harrypotter.fandom.com/de/wiki/Liste_von_Charakteren
- https://harrypotter.fandom.com/de/wiki/Liste_der_magischen_Begriffe
Podobne wpisy
Magiczne sztuczki w tłumaczeniu nazw własnych, czyli „Harry Potter” po hiszpańsku
Seria książek fantasy autorstwa JK Rowling o Harrym Potterze jest jedną z najczęściej tłumaczonych...
Czytaj więcej...Magiczne wyzwanie dla tłumacza, czyli ,,Harry Potter” po fińsku
Seria książek o Harrym Potterze autorstwa brytyjskiej pisarki J.K. Rowling stała się popkulturowym fenomenem...
Czytaj więcej...Udostępnij wpis
Zapisz się do Newslettera i otrzymuj powiadomienia o najnowszych wpisach i promocjach
Wysyłając swój adres mailowy wrażasz zgodę na przetwarzanie swoich danych osobowych – Administratorem danych osobowych jest firma Trzecia Połowa Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul Sarmacka 1A/82